อาณาจักรขอมโบราณ
ก่อนยุคอาณาจักรขอมโบราณ (ราวพุทธศักราชที่ 10
– 19) ซึ่งกินพื้นที่ส่วนใหญ่ของดินแดนสุวรรณภูมิ นั้น
เคยเป็นดินแดนที่อาณาจักรฟูนัน (ราวพุทธศักราชที่ 5/6–10)
มาก่อน
ทฤษฎีทางประวัติศาสตร์โบราณส่วนใหญ่เห็นว่าอาณาจักรขอมโบราณเกิดขึ้นสืบเนื่องจากอาณาจักรฟูนันและอาณาจักรเจนละอาณาจักรขอมมีความสัมพันธ์กับทั้งสองอาณาจักรอย่างใกล้ชิด
โดยเฉพาะ อาณาจักรเจนละ
อาณาจักรฟูนันมีศูนย์กลางอยู่ที่เมืองอู่ทองและเมืองออกแก้ว
(ไม่ทราบแน่ชัด) แต่มีชื่อเรียกในสมัยโบราณว่า “วยาธประ”
มีอาณาเขตครอบคลุมดินแดนขอมมาก่อนในภาคกลาง ภาคอิสานของไทยปัจจุบัน
เช่น เมืองอู่ทอง (อ. อู่ทอง สุพรรณบุรี) มีการปกครองแบบเทวราช
วัฒนธรรมแบบพราหมณ์-ฮินดู หลักฐานที่ขุดพบ ได้แก่ เทวรูป
เครื่องประดับและเหรียญตรา ฟูนันเจริญรุ่งเรืองช่วงพุทธศตวรรษ 6-10
มีความสัมพันธ์ทางการทูตกับจีนและอินเดีย วัฒนธรรมประเพณีของฟูนันคล้ายคลึงอินเดียมาก
อิทธิพลของอินเดียเริ่มเข้ามาในดินแดนสุวรรณภูมิี้ราวพุทธศักราชที่ 6 – 7
โดยทางทะเล โดยขึ้นฝั่งบริเวณชายฝั่งพื้นที่อินโดจีน
อิทธิพลของอินเดียที่เห็นได้ชัด ได้แก่ ศาสนาพราหมณ์ ศาสนาพุทธ ศิลปกรรมสาขาต่างๆ
เช่น ปฏิมากรรม สถาปัตยกรรมและสาขาอื่นๆ
ซึ่งอิทธิพลของอินเดียอยู่ในดินแดนสุวรรณภูมิมาจนถึงปัจจุบัน
ตามตำนานขอมโบราณ พราหมณ์เชื้อสายอินเดียชื่อ “โกณฑัญญะ”
ซึ่งได้้มาแต่งงานกับนางพญาขอม
ได้จัดการปกครองอาณาจักรขอมให้เจริญรุ่งเรือง อาณาจักรอืนๆใกล้เคียง ได้แก่
อาณาจักรโครตบูรณ์ (ราวพุทธศักราชที่ 11 – 15)
ซึ่งอยู่บริเวณภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (ภาคเหนือของไทยและภาคกลางของลาว)
ศูนย์กลางอยู่ที่นครพนม (เชื่อว่าเมืองหลวงอยู่บนฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขง
คือท่าแขกของลาว) นับถือศาสนาพุทธเถรวาท มีการสร้างเจดีย์สำคัญ คือ พระธาตุพนม
อาณาจักโคตรบูรณ์มีดินแดนที่กินพื้นที่จังหวัดอุดรธานี หนองคาย เวียงจันทร์ นครพนม
(เจดีย์พระธาตุพนม) อุบลราชธานี และอาณาจักรทวาราวดี (ราวพุทธศักราชที่ 11
– 16) ที่มีอำนาจในบริเวณลุ่มน้ำเจ้าพระยา
นอกจากนี้ยังมีอาณาจักรอืนๆในดินแดนสุวรรณภูมิ เช่น อาณาจักรศรีเกษตร (พยู)
อาณาจักรน่านเจ้า (หนองแส : ราวพุทธศักราชที่ 6/8 – 17)
ของเผ่าคนไทย อาณาจักรศรีวิชัย (ราวพุทธศักราชที่ 11 – 18)
อาณาจักรเชียงแสน (โยนกและเงินยาง : ราวพุทธศักราชที่ 9/ 11 – 18)
ของคนไทยอีกสายหนึ่ง
ต่อมาอาณาจักรขอมขอมสามารถตีอาณาจักรโครตบูรณ์และอาณาจักรทวาราวดีทวาราวดีได้
อาณาจักรขอมโบราณแบ่งออกเป็น 4 ยุคได้แก่
1. อาณาจักรขอมโบราณยุคแรก (ราวพุทธศตวรรษที่
ุ6/7 – 11) มีศูนย์กลางอยู่ที่เมืองปราสาทภู
แขวงเมืองจัมปาศักดิ์ ประเทศลาว (จากหลักฐานการขุดค้นอาจเป็นอุบลราชธานี)
ศูนย์กลางอยู่ที่เมืองอินทรปุระ (กัมปงจาม) ดินแดนกินพื้นที่บริเวณปากแม่น้ำโขง
กัมพูชา ภาตตะวันออกเฉียงเหนือของไทย (สืบต่อจากอาณาจักรฟูนัน)
บริเวณภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคเหนือ ภาคกลาง ภาคตะวันออกของไทยปัจจุบัน
รวมทั้งลุ่มน้ำเจ้าพระยา อาณาจักรขอมโบราณรัับวัฒนธรรมมาจากอินเดีย
ปกครองแบบเทวราช ระบบจตุสดมภ์ นับถือศาสนาพราหมณ์ มีการสร้างเทวรูปและประสาทหิน
ที่สำคัญคือนครวัด – นครธม ซึ่งนับเป็นสิ่งมหัศจรรย์แห่งหนึ่งของโลก
รวมทั้งประสาทอื่นๆในภาตตะวันออกเฉียงเหนือของไทยจำนวนมาก
2. ยุคสมัยก่อนพระนครหรืออาณาจักรเจนละ
(ราวพุทธศตวรรษที่ 11-13) กษัตริย์ยุคนี้คือ
พระเจ้าชัยวรมันที่ 1 (แยกจากอาณาจักรฟูนัน)
3. ยุคเมืองพระนคร (ราวพ.ศ. 1345-1976)
มีกษัตริย์ปกครอง 15 รัชกาล ได้แก่
- พระเจ้าชัยวรมันที่ 2 (ราวพ.ศ. 1345)
ประกาศอิสรภาพจากชวา รวมเจนละบกและเจนละน้ำ
- ลัทธิพราหมณ์ (ศิวะลึงค์)
- พระเจ้ายโสวรมันที่ 1 (ราวพ.ศ. 1432)
- พระเจ้าชัวรมันที่ 4 (ราวพ.ศ. 1471)
- พระเจ้าราเชนทรวรมันที่ 1 (ราวพ.ศ. 1478) ฮินดู
(มีขันติธรรมต่อพุทธศาสนา)
- พระเจ้าอุทัยทิตยวรมันที่ 2 (ราวพ.ศ. 1544)
ฮินดู
- พระเจ้าชัยวรมันที่ 4 (ราวพ.ศ. 1471)
- พระเจ้าราเชนทรวรมันที่ 2 (ราวพ.ศ. 1478)
- พระเจ้าชัวรมันที่ 6 (ราวพ.ศ. 1623)
- พระเจ้าสุริยวรมันที่ 2 (ราวพ.ศ. 1656)
ชนะชนชาติมอญ ตั้งศูนย์กลางของอาณาจักรขอมที่ละโว้ ยุคนี้อาราจักรกว้างขวางมากมาย
นับถือศาสนาฮินดู
- พระเจ้าธรณินทรวรมันที่ 2 (ราวพ.ศ. 1693)
เริ่มนับถือศาสนาพุทธมหายาน
บรรดาแม่ทัพนายกองจามครอบครอง (พ.ศ. 1720-1721)
- พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 (ราวพ.ศ. 1724-1763)
กษัตริย์ขอมที่เก่ง เลื่อมใสพุทธศาสนาลัทธิมหาญาณมาก ต้องการประสานกับฮินดู
สร้างเครือข่ายโครงสร้างพื้นฐานในอาณาจักรโบราณที่กว้างขวางที่สุดในดินแดนสุวรรณภูมิ
ทั้งโครงสร้างพื้นฐานเครือข่ายคมนาคม เครือข่ายเทวาลัย เครือข่ายอโรคยาศาลา
รวมทั้ง หัวเมืองและเมืองต่างๆ ที่ยังปรากฎร่องรอยในปัจจุบัน โดยเฉพาะ ในถาคอิสาณ
ภาคกลางของไทยปัจจุบัน
- พระเจ้าอินทรวรมันที่ 2 (ราวพ.ศ. 1763)
- พระเจ้าชัยวรมันที่ 8 (ราวพ.ศ. 1768)
- พระเจ้าศรีอินทรชัยวรมัน (ราวพ.ศ. 1826)
- พระเจ้าชัยวรมันปรเมศวร (ราวพ.ศ. 1870)
ต่อมาอาณาจักรขอมโบราณ
ซึ่งยิ่งใหญ่ที่สุดในดินแดนสุวรรณภูมิได้ล่มสลายลง เนื่องถูกกองทัพประเทศสยาม
(กรุงศรีอยุธยา) นำโดยฝีมือพระบรมราชาธิราชที่ 2 (เจ้าสามพระยา: พ.ศ. 1967
– 1991) พระมหากษัตริย์องค์ที่สำคัญที่สุดพระองค์หนึ่ง
ซึ่งคนไทยในปัจจุบันส่วนใหญ่ลืมเลือนไปแล้วในปี 1974 โดยได้เข้ายึดเมืองพระนครได้
ทำให้พระองค์ท่านเป็นพระมหากษัตริย์ไทยยิ่งใหญ่
ที่ทรงมีพระบรมราชานุภาพสูงมากที่สุดพระองค์หนึ่งของประเทศไทย
4. ยุคหลังเมืองพระนคร (ราวพ.ศ. 2093 – ปัจจุบัน)
มีร่องรอยทางประวัติศาสตร์ที่ปรากฎอยู่ปัจจุบัน
ได้แก่ เมืองศรีเทพ (เพรชบูรณ์) เมืองศรัวัตตะปุระ อำเภอศรีมหาโพธิ์ (ปราจีนบุรี)
อำเภอระโนด (สงขลา)
